Да се потсетиме што значат неговата личност и дело за генерациите револуционери во земјите надвор од скромните граници на возобновената бугарска држава по вековно ропство. На оваа тема се осврнуваме во книгата „Васил Левски: „Нашиот најдобар Бугарин“ (Петнаесет приказни за апостолот на слободата“), која излезе пред неколку дена. Цитатот вграден во насловот е од писмото на Даниел Хр. Попов, сопатник на Апостолот, а во тогашниот „Хушов“ сленг значи: „Наш најголем патриот“!
На крајот на 19 век. Во учебниците по „Патријаршиски студии“ има циклус лекции на тема „Неослободени бугарски земји“. Заедно со нивните први знаења за читање, пишување и аритметика, тогашните млади Бугари дознаа дека не сите нивни сонародници имаат можност да живеат во слободна Бугарија.
Непретенциозните, но незаборавни кратки текстови се посветени на нивните сестри и браќа кои останале или пристигнале по 1878 година. под странска власт – во Отоманската империја, Србија, Романија, – град по град, област по област во Македонија, Источна Тракија, Поморавица, Северна Добруџа… Нашите тогашни просветители сметаа дека е императив адолесцентите да знаат повеќе за својот народ.
Духот на национално единство е длабоко вроден во нашите предци – од обичните селани и граѓани до политичката и културната елита. Постарите луѓе од искуство знаат што е нееднаквост, со други зборови ропство, а што значи слобода. Во политичките, воените и културните кругови навлегоа Македонците и Бесарабските Бугари. Дипломците на софискиот универзитет или на Воената школа, без разлика дали се од слободна Бугарија или не, често тргнуваат по патот на учителите и револуционерните дејци во Македонија и Одринско. Еден од светлите примери што инспирирале генерации Бугари, вклучително и оние од неослободените краишта на Татковината, е природно Васил Левски.
Не само во програмските документи, туку и со своите дејствија, водачите на ослободителното движење во Македонија и Адријанопол Тракија го истакнаа континуитетот со националната револуција од пред 1878 година. Коста Царнушанов, еден од истакнатите познавачи на оваа тема, забележува: „А како Македонија се однесуваше со Левски? Револуционерна Македонија го издигна на ниво на свој водач. Организацијата е изградена во духот на неговите идеи /.../, духот на големиот апостол на целиот бугарски народ воскреснал во македонската ослободителна кауза, која го следела до крај...“
Да се потсетиме на зборовите на Даме Груев (1871-1906): „Размислувавме да создадеме организација по урнек на револуционерната организација во Бугарија пред ослободувањето, за да постапиме по примерот на Левски, Ботев, Бенковски...“ Во својата апостолска мисија, Гоце Делчев (1872-1903), силно го применил творечкиот принцип на средношколците на Бугарија s на револуцијата создадена од апостолот во новите услови: изградба на мрежа од комитети, вооружени сили во форма на локални одреди, обезбедување воени специјалисти (офицери и подофицери) - во овој случај од слободна Бугарија. Јане Сандански (1872-1915), прогласен од пропагандата во Скопје за „знамето“ на македонизмот, сподели: „Почнав да читам револуционерни книги. Најсилен впечаток ми остави биографијата на Левски...“
Она што е кажано за влијанието на Левски врз „внатрешните“ дејци на Внатрешната македонско-адријановска револуционерна организација (ВМРО) може да се надополни со улогата на оние учесници во борбата кои се родени во слободна Бугарија. Христо Силјанов ја забележува поврзаноста на Бугарите од неослободените земји со Крастју Асенов од Сливен (внук на Хаџи Димитар), Коста Нунков од Чирпан, Георги Папанчев од Сливен, Марко Лерински од Котел и многу други кои тргнале на патот што некогаш го посочил апостолот: оживеа немирниот дух на Раковски...“
Демократскиот дух во ВМОРО е во склад со идеите на Левски и произлегува од нив. Да продолжиме со размислувањата на Христо Силјанов: „Проповедничките и организационите напори на Васил Левски го опфатија целото племе: има докажани траги од неговата дејност во Разлог. Се обеси на бесилка за слобода и за Македонија...“
Тодор Александров (1881-1924), водачот на организацијата обновена по Првата светска војна, длабоко го познавал делото на Левски. Да не заборавиме дека тој е син на авторитетниот учител Александар Попорушев, дека завршил бугарско педагошко училиште во Скопје и работел како учител во Виница, Кратово, Кочани и Штип. Според Павел Шатев, самиот Тодор Александров бил вистински следбеник на револуционерните принципи што ги оставил Левски: „Тој барал начини и методи на дејствување за да ги организира масите и да создаде огромни организации кои би ги предводел центар, кој центар во даден момент би го имал телото и духот на луѓето од овие урбани и селски организации и за спроведување на револуционерните дејствија не само што може да биде цел, туку и да биде цела... тик манир својствен за Левски. По повод неговата смрт, еден современик забележал: „Тој не знаеше ниту што е алкохол, ниту што е тутун... Предупредувачките и заканувачките писма на Тодор Александров ја создадоа атмосферата што му пропадна на Стамболијски...“ Личноста на Васил Левски не остана надвор од вниманието на Иван (Ванчо) Михајлов (1896-1990 година), кој беше наклонет кон Бугарија борбата на активистите на организацијата против српско-југословенската и грчката тиранија.
Што значи случајот на Левски за Бугарите во западните периферии, предадени со Договорот од Ној на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците (од 1929 година во Југославија)? Со брутално насилство, странската сила без церемонија го наметна српскиот јазик, ги забрани бугарските книги, обичаи и традиции, ги конфискува и ги уништи портретите на Ботев и Левски... Политиката на раширен терор доведе до создавање на Внатрешната западна провинциска револуционерна организација „Вартоп“. Меѓу нејзините водачи се издвојува Асен Николов (1904-1937), кој стана терор за окупаторот, еден од луѓето кои го предизвикаа вниманието на европската дипломатија и јавното мислење за судбината на поробените западни периферии. Името на Николов се поврзува со најуспешните акции против стратешките локалитети на Кралството Југославија - железнички станици, пруги, мостови, касарни... Во 1936 г. За време на акција во Ниш, храбриот Бугарин бил фатен, осуден на смрт и егзекутиран (4 март 1937) во Белград. За да не ја иритира југословенската страна, полицијата го „уапси“ некрологот и апелите во спомен на војводата, кои беа дистрибуирани во Софија. Објаснувањето е дека на фотографијата Николов е со оружје и во борбена униформа, но текстот е елоквентен: „Асен Николов – апостол на слободата!“
Наследството на Левски ги инспирирало и Бугарите од Добруџа, особено во периодот 1919-1940 година, кога не само Северна, туку и Јужна Добруџа, окупирана по Првата светска војна, била предадена на Романија. Во големото бугарско село Еникој, Тулчанско, каде во 1866 г Левски учител бил само неколку месеци, дури и во 1918 година. имаше извонреден спомен за него. Уметникот и истражувач на бугарската антика Иван Енчев - Видју за овој период од животот на апостолот забележува интересни сеќавања на локалните Бугари.
Меѓу дејците на народноослободителното движење во Добруџа се издвојува името на речиси заборавениот денес Стефан Боздуганов (1892-1943). Еден другар во своето сеќавање напишал: „Овој скромен деец поседуваше нешто од духот на Васил Левски и револуционерниот жар на Стефан Караџа - како нив, шеташе меѓу населението во Добруџа, како фанатичен апостол, кој со сите средства и на секој можен начин ги поттикнуваше и разгоруваше духот и волјата на сите дисиллуци...“
Извор:https://tribuna.mk/
Коментарі